|
|
 |
Özbekçe dilbilgisi
İsmin Halleri
| Casus |
Özbekçe |
Türkçe |
| Nom. |
uy |
ev |
| Akk. |
uyni |
evi |
| Dat. |
uyga |
eve |
| Lok. |
uyda |
evde |
| Abl. |
uydan |
evden |
| Gen. |
uyning |
evin |
Yukarıda görülen -ni /ni/, -ga /gä/, -da /dä/, -dan /dän/, -ning /niñ/ ekleri (yani Suffixler) ses uyumuna göre değişmez!
Çokluk eki: -lar
-
uylar: evler
-
tillar: diller vs.
Zamirler
Şahıs Zamirleri
Kishilik Olmoshi:
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
Men
|
Ben
|
Biz
|
biz
|
Men o'quvchiman
|
ben öğrenciyim
|
Biz o'quvchimiz
|
biz öğrenciyiz
|
Men o'quvchi emasman
|
ben öğrenci değilim
|
Biz o'quvchi emasmiz
|
biz öğrenci değiliz
|
Men o'quvchi edim
|
ben öğrenciydim
|
Biz o'quvchi edik
|
biz öğrenciydik
|
Men o'quvchi emas edim
|
ben öğrenci değildim
|
Biz o'quvchi emas edik
|
biz öğrenci değildik
|
Sen
|
sen
|
Siz
|
siz
|
Sen o'quvchisan
|
sen öğrencisin
|
Siz o'quvchisiz
|
siz öğrencisiniz
|
Sen o'quvchi emassan
|
sen öğrenci değilsin
|
Siz o'quvchi emassiz
|
siz öğrenci değilsiniz
|
Sen o'quvchi eding
|
sen öğrenciydin
|
Siz o'quvchi edingiz
|
siz öğrenciydiniz
|
Sen o'quvchi emas eding
|
sen öğrenci değildin
|
Siz o'quvchi emas edingiz
|
siz öğrenci değildiniz
|
U
|
O
|
Ular
|
onlar
|
U o'quvchi(dir)
|
o öğrencidir
|
Ular o'quvchi(lar)(dir)
|
onlar öğrencidir
|
U o'quvchi emas(dir)
|
o öğrenci değildir
|
Ular o'quvchi emas(dir)(lar)
|
onlar öğrenci değildir
|
U o'quvchi edi
|
o öğrenciydi
|
Ular o'quvchi edi(lar)
|
onlar öğrenciydi
|
U o'quvchi emas edi
|
o öğrenci değildi
|
Ular o'quvchi emas edi(lar)
|
onlar öğrenci değildi
|
Yukarıda görülen -man /män/, -san /sän/, -dir /dir/, -miz /miz/, -siz /siz/, lar /lär/ ekleri ses uyumuna göre değişmez!
Bundan başka, değil anlamındaki emas sözü kimi zaman mas biçiminde kısa da kullanılabilir.
İyelik Ekleri
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
uyim
|
evim
|
bolam
|
çocuğum
|
uying
|
evin
|
bolang
|
çocuğun
|
uyi
|
evi
|
bolasi
|
çocuğu
|
uyimiz
|
evimiz
|
bolamiz
|
çocuğumuz
|
uyingiz
|
eviniz
|
bolangiz
|
çocuğunuz
|
uylari
|
evleri
|
bolalari
|
çocukları
|
3. şahıs iyelik eklerinden sonra pronominal n kullanılmaz
-
uyidan: evinden
-
uylaridan: evlerinden
Şimdiki Zaman
Hozirgi Zamon
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelyapman
|
geliyorum
|
kelmayapman
|
gelmiyorum
|
kelyapsan
|
geliyorsun
|
kelmayapsan
|
gelmiyorsun
|
kelyapti
|
geliyor
|
kelmayapti
|
gelmiyor
|
kelyapmiz
|
geliyoruz
|
kelmayapmiz
|
gelmiyoruz
|
kelyapsiz
|
geliyorsunuz
|
kelmayapsiz
|
gelmiyorsunuz
|
kelyaptilar
|
geliyorlar
|
kelmayaptilar
|
gelmiyorlar
|
kelishyapti
|
geliyorlar
|
kelishmayapti
|
gelmiyorlar
|
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelayotirman
|
geliyorum
|
kelmayotirman
|
gelmiyorum
|
kelayotirsan
|
geliyorsun
|
kelmayotirsan
|
gelmiyorsun
|
kelayotir
|
geliyor
|
kelmayotir
|
gelmiyor
|
kelayotirmiz
|
geliyoruz
|
kelmayotirmiz
|
gelmiyoruz
|
kelayotirsiz
|
geliyorsunuz
|
kelmayotirsiz
|
gelmiyorsunuz
|
kelayotirlar
|
geliyorlar
|
kelmayotirlar
|
gelmiyorlar
|
kelishayotir
|
geliyorlar
|
kelishmayotir
|
gelmiyorlar
|
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelmoqdaman
|
gelmekteyim
|
kelmamoqdaman
|
gelmemekteyim
|
kelmoqdasan
|
gelmektesin
|
kelmamoqdasan
|
gelmemektesin
|
kelmoqda
|
gelmekte
|
kelmamoqda
|
gelmemekte
|
kelmoqdamiz
|
gelmekteyiz
|
kelmamoqdamiz
|
gelmemekteyiz
|
kelmoqdasiz
|
gelmektesiniz
|
kelmamoqdasiz
|
gelmemektesiniz
|
kelmoqdalar
|
gelmekteler
|
kelmamoqdalar
|
gelmemekteler
|
kelishmoqda
|
gelmekteler
|
kelishmamoqdalar
|
gelmemekteler
|
Tasvirî fiillerle kurulan Şimdiki Zaman:
-
kelib yatibman, kelib yatibsan, kelib yatibdi, kelib yatibmiz, kelib yatibsiz, kelib yatibdilar
-
kelib turibman, kelib turibsan, kelib turibdi, kelib turibmiz, kelib turibsiz, kelib turibdilar
-
kelib o'tiribman, kelib o'tiribsan, kelib o'tiribdi, kelib o'tiribmiz, kelib o'tiribsiz, kelib o'tiribdilar
-
kelib yuribman, kelib yuribsan, kelib yuribdi, kelib yuribmiz, kelib yuribsiz, kelib yuribdilar
Şimdiki-gelecek Zaman
Hozirgi-kelasi Zamon
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelarman
|
gelirim
|
kelmasman
|
gelmem
|
kelarsan
|
gelirsin
|
kelmassan
|
gelmezsin
|
kelar
|
gelir
|
kelmas
|
gelmez
|
kelarmiz
|
geliriz
|
kelmasmiz
|
gelmeyiz
|
kelarsiz
|
gelirsiniz
|
kelmassiz
|
gelmezsiniz
|
kelarlar
|
gelirler
|
kelmaslar
|
gelmezler
|
kelishar
|
gelirler
|
kelishmas
|
gelmezler
|
Gelecek Zaman Kelasi Zamon
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelajakman
|
geleceğim
|
kelmayajakman
|
gelmeyeceğim
|
kelajaksan
|
geleceksin
|
kelmayajaksan
|
gelmeyeceksin
|
kelajak
|
gelecek
|
kelmayajak
|
gelmeyecek
|
kelajakmiz
|
geleceğiz
|
kelmayajakmiz
|
gelmeyeceğiz
|
kelajaksiz
|
geleceksiniz
|
kelmayajaksiz
|
gelmeyeceksiniz
|
kelajaklar
|
gelecekler
|
kelmayajaklar
|
gelmeyecekler
|
Gelecek-Geniş Zaman
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelaman
|
geleceğim/gelirim
|
kelmayman
|
gelmeyeceğim/gelmem
|
kelasan
|
geleceksin/gelirsin
|
kelmaysan
|
gelmeyeceksin/gelmezsin
|
keladi
|
gelecek/gelir
|
kelmaydi
|
gelmeyecek/gelmez
|
kelamiz
|
geleceğiz/geliriz
|
kelmaymiz
|
gelmeyeceğiz/gelmeyiz
|
kelasiz
|
geleceksiniz/gelirsiniz
|
kelmaysiz
|
gelmeyeceksiniz/gelmezsiniz
|
keladilar
|
gelecekler/gelirler
|
kelmaydilar
|
gelmeyecekler/gelmezler
|
kelishadi
|
gelecekler/gelirler
|
kelishmaslar
|
gelmeyecekler/gelmezler
|
Sesli harfle biten fiillerin çekimi farklıdır:
-
o'qiyman okuyacağım/okurum
Bazen Türkçe şimdiki zamanı karşılar:
-
qayerda o'qiysiz? nerede okuyorsunuz?
Görülen Geçmiş Zaman
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
| keldim |
geldim |
kelmadim |
gelmedim |
| kelding |
geldin |
kelmading |
gelmedin |
| keldi |
geldi |
kelmadi |
gelmedi |
| keldik |
geldik |
kelmadik |
gelmedik |
| keldingiz |
geldiniz |
kelmadingiz |
gelmediniz |
| keldilar |
geldiler |
kelmadilar |
gelmediler |
| kelishdi |
geldiler |
kelishmadi |
gelmediler |
Yakın Geçmiş Zaman
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelganman
|
geldim
|
kelmaganman
|
kelgan emasman
|
kelganim yo'q
|
gelmedim
|
kelgansan
|
geldin
|
kelmagansan
|
kelgan emassan
|
kelganing yo'q
|
gelmedin
|
kelgan
|
geldi
|
kelmagan
|
kelgan emas
|
kelgani yo'q
|
gelmedi
|
kelganmiz
|
geldik
|
kelmaganmiz
|
kelgan emasmiz
|
kelganimiz yo'q
|
gelmedik
|
kelgansiz
|
geldiniz
|
kelmagansiz
|
kelgan emassiz
|
kelganingiz yo'q
|
gelmediniz
|
kelganlar
|
geldiler
|
kelmaganlar
|
kelgan emas(lar)
|
kelgan(lar)i yo'q
|
gelmediler
|
kelishgan
|
geldiler
|
kelishmagan
|
kelishgan emas
|
kelishgani yo'q
|
gelmediler
|
Öğrenilen Geçmiş Zaman
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelibman
|
gelmişim
|
kelmabman
|
gelmemişim
|
kelibsan
|
gelmişsin
|
kelmabsan
|
gelmemişsin
|
kelibdi
|
gelmiş
|
kelmabdi
|
gelmemiş
|
kelibmiz
|
gelmişiz
|
kelmabmiz
|
gelmemişiz
|
kelibsiz
|
gelmişsiniz
|
kelmabsiz
|
gelmemişsiniz
|
keliblar
|
gelmişler
|
kelmablar
|
gelmemişler
|
kelishibdi
|
gelmişler
|
kelishmabdi
|
gelmemişler
|
Gereklilik
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelishim kerak
|
gelmeliyim
|
kelishim kerak emas
|
gelmemeliyim
|
kelishing kerak
|
gelmelisin
|
kelishing kerak emas
|
gelmemelisin
|
kelishi kerak
|
gelmeli(dir)
|
kelishi kerak emas
|
gelmemeli(dir)
|
kelishimiz kerak
|
gelmeliyiz
|
kelishimiz kerak emas
|
gelmemeliyiz
|
kelishingiz kerak
|
gelmelisiniz
|
kelishingiz kerak emas
|
gelmemelisiniz
|
kelishlari kerak
|
gelmeli(dir)ler
|
kelishlari kerak emas
|
gelmemeli(dir)ler
|
Şart
| Olumlu |
Olumsuz |
| Özbekçe |
Türkçe |
Özbekçe |
Türkçe |
kelsam
|
gelirsem
|
kelmasam
|
gelmezsem
|
kelsang
|
gelirsen
|
kelmasang
|
gelmezsen
|
kelsa
|
gelirse
|
kelmasa
|
gelmezse
|
kelsak
|
gelirsek
|
kelmasak
|
gelmezsek
|
kelsangiz
|
gelirseniz
|
kelmasangiz
|
gelmezseniz
|
kelsalar
|
gelirlerse
|
kelmasalar
|
gelmezlerse
|
kelishsa
|
gelirlerse
|
kelishmasa
|
gelmezlerse
|
Rivayet çekimlerinde ekan/emish, hikaye çekimlerinde edi kullanılır. |
|
 |
|
|
|
